Pjotr Gavrilenko
No.18 Tomsk / 06.06.2015
Pjotr Gavrilenko (61) opent de deur van zijn atelier, een lichte ruimte op de negende etage van een flatgebouw in Tomsk (Siberië). Gavrilenko wordt beschouwd als een van de beste hedendaagse kunstschilders van de stad. In de keuken hangen de muren vol met afbeeldingen van schilderijen van zijn meest geliefde schilders. Zo heeft hij zijn vrienden altijd dichtbij.
In de hal zijn de muren bedekt met boekenplanken. Voornamelijk kunstboeken. Van Rembrandt tot de Russische avant-garde uit het begin van de 20e eeuw. Het is een stijl waarmee het werk van Gavrilenko verwant is. Toch weet hij nog niet zo heel lang van het bestaan af van Russische grootmeesters als Kazimir Malevitsj en Wassily Kandinsky.
Gavrilenko volgde zijn opleiding tot kunstschilder in de jaren '70. Tijdens de Sovjetunie was het socialistisch realisme de enige toegestane kunststroming. Realistische kunst die de Sovjetwerkelijkheid uitbeeldt in haar meest heroïsche vorm. Kunst die iedereen moet kunnen begrijpen. Zonder abstractie en zonder diepere laag. Lachende arbeiders, overwinningen op het slagveld en gezonde boerenmeisjes waren populaire thema's. Schilderijen moesten de ultieme toekomstdroom uitbeelden van het communisme als staatsvorm.
Gavrilenko hield zich ver van deze officiële kunstvorm en koos zijn eigen weg. 'Het was mogelijk iets andere te schilderen dan de richtlijnen voorschreven. Het was niet zoals tijdens Stalin dat je dan in een goelagkamp belandde. Maar het betekende wel uitsluiting van de kunstgemeenschap', vertelt Gavrilenko. 'Het was een normale gang van zaken dat voordat een tentoonstelling werd geopend eerst de KGB kwam kijken om de kunst te keuren. Als het niet voldeed werd de tentoonstelling afgelast.'
Een andere manier om solistische kunstenaars of andere dissidenten de mond te snoeren, was opsluiting in een psychiatrische inrichting. Meestal onder de diagnose 'schizofrenie'. Gavrilenko is ervan overtuigd dat als het Sovjetregime nog langer had aangehouden dit hem ook zou zijn overkomen. Gavrilenko had zijn eerste solotentoonstelling in de jaren '80. 'Het was een verschrikkelijke en eenzame tijd,' vertelt hij. 'De kritieken van de kunstrecensenten waren vernietigend. Mijn werk en ik persoonlijk werden verguisd in de lokale kranten. Er was in Tomsk niemand die schilderde zoals ik. Ik kon met niemand praten en mijn ideeën delen. In die tijd raakte ik in een zware depressie en begon veel te veel te drinken', vervolgt Gavrilenko.
Gavrilenko pakt een boek uit zijn boekenkast. Het is een boek over Kazimir Malevitsj, een eerste druk uit 1990, een jaar voordat de Sovjetunie definitief uit elkaar viel . Het was in dit jaar dat Gavrilenko voor het eerste van het bestaan van deze wereldberoemde schilder hoorde. 'Overal in Europa was Malevitsj beroemd. Maar wij, in Rusland, wisten van niks. Ik had nog nooit van hem gehoord. Het was tijdens de Sovjetunie verboden informatie. Ik kan mij nog goed herinneren dat ik voor het eerst hoorde van de Russische avant-garde. Ik voelde me verraden. "Waarom is dit voor ons verborgen gehouden? Waarom heb ik dit niet kunnen zien in mijn jonge jaren?", waren de eerste gedachten die bij mij opkwamen. Natuurlijk was ik overdonderd door de schilderijen. Maar in feite was het te laat. Ik had het veel eerder moeten kunnen zien.'
In 1991, kort nadat hij voor het eerst kennis had gemaakt met de Russische avant-garde werd er in Moskou een eerste grote overzichtstentoonstelling georganiseerd van Malevitsj. 'Ik ben er speciaal voor naar Moskou gereisd', herinnert hij zich. 'Het was magisch.'
Tegenwoordig mag iedereen in elke stijl schilderen die hij wil en ook Gavrilenko is nu een gewaardeerd kunstenaar. Tot aan zijn pensioen vorig jaar was hij zelfs docent op de lokale kunstacademie. 'Nog steeds is het realisme populair, ook onder de kunstacademiestudenten,' valt hem op. 'Het zal wel gewenning zijn. Het is immers zo lang de enige toegestane kunststroming geweest.' Maar ook in musea en galeries merkt Gavrilenko een hernieuwde populariteit van het socialistisch realisme. 'Ik heb het idee dat er tegenwoordig vanuit de overheid actief de patriottische vaderlandslievende kunst wordt gepropagandeerd. Het past binnen de huidige politiek van Poetin.' Maar Gavrilenko wil eigenlijk niks te maken hebben met politiek. 'Politiek is per definitie onrein. Het vervuilt de geest. Mijn werk is een constante dialoog met het hogere, met het hemelse. Van politiek blijf ik zo ver mogelijk verwijderd.'
Voor het werk van Gavrilenko zie zijn website
